สัมผัสมนต์เสน่ห์และความเป็นมาของไข่มุก

“ไข่มุกคือราชินีของอัญมณีทั้งมวล” แม้จะไม่ทราบว่าใครกล่าวไว้ แต่ก็เป็นความจริงทีเดียว ความงามของไข่มุกจับใจผู้คนมาก่อนที่จะมีการขุดพบอัญมณีที่ฝังกลบใต้ดิน ความงามของไข่มุกทำให้ชาวกรีกโบราณเชื่อว่าเป็นหยดน้ำตาของอะโฟรไดที เทพีแห่งความรัก อีกทั้งหอยนางรมซึ่งให้กำเนิดไข่มุกยังเป็นต้นกำเนิดขององค์เทพีอีกด้วย 

“สิ่งที่หายากที่สุดในโลกรองจากวิจารณญาณก็คือ เพชรและไข่มุก” ฌอง เดอ ลา บรูแยร์ กล่าว ว่ากันว่าผู้ที่ออกไปจับปลาในทะเลเป็นผู้ค้นพบไข่มุกก่อนยุคประวัติศาสตร์เสียอีก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในอ่าวเปอร์เซีย ซึ่งค้นพบมุกธรรมชาติมากที่สุด ความที่มีน้อยและหายาก ทำให้มุกเป็นอัญมณีที่สวมใส่กันในหมู่ชนชั้นสูง ช่วงศตวรรษที่ 1 จูเลียส ซีซาร์ได้ออกกฏให้ชนชั้นปกครองเท่านั้นที่สวมเครื่องประดับไข่มุกได้ และยังมีตำนานเล่าขานว่า คลีโอพัตราป่นมุกลงในไวน์ให้มาร์ก แอนโทนี่เพื่อพิสูจน์ว่านี่คือมือหารที่สูงค่าที่สุดในโลก 

ไข่มุกคือความมหัศจรรย์แห่งธรรมชาติ เป็นอัญมณีที่กำเนิดมาจากอินทรีย์โดยก่อตั้งอยู่ในสิ่งมีชีวิต ไม่ได้เกิดจากแร่ที่เกิดจาการอัดตัวอยู่ใต้ชั้นเปลือกโลก เฟรเดริโก เฟลลินี ผู้กำกับภาพยนตร์ชาวอิตาเลียนเคยกล่าวว่า “ศิลปะทุกชนิดคืออัตชีวประวัติ และไข่มุกก็คืออัตชีวประวัติของหอยมุก” ที่เป็นเช่นนั้น เพราะกว่าจะได้ไข่มุกหนึ่งเม็ด ต้องรอให้หอยตัวนั้นผลิตสารชั้นมุกซึ่งประกอบด้วยแคลเซียมคาร์บอเนตออกมาเคลือบเนื้อเยื่อหรือสิ่งรบกวนที่เข้ามาในตัวหอยอยู่เป็นเวลานาน 4 ปี และหอยหนึ่งตัวมีอายุโดยเฉลี่ย 6-8 ปีเท่านั้น

ธรรมชาติสรรสร้าง มนุษย์จัดสรร 

กว่าจะได้ไข่มุกสักเม็ด นักประดาน้ำต้องดำน้ำลึกลงไปในมหาสมุทรเพื่อไล่หาหาหอยที่ผลิตไข่มุก แต่มีหอยเพียง 1 ใน 40 เท่านั้นที่ผลิตไข่มุก ด้วยเหตุนี้จึงเป็นอัญมณีที่ล้ำค่าหายาก และที่สำคัญคือยากที่จะหาไข่มุกธรรชาติที่เพอร์เฟ็กต์ พันธุกรรมของหอยแต่ละตัวยังส่งผลต่อสีของสารเคลือบ เพราะฉะนั้น การจะหาไข่มุกธรรมชาติสองเม็ดจึงยากยิ่ง และถ้าคุณเคยได้ยินเรื่องราวของไข่มุกเม็ดโตที่มีชื่อว่า La Peregrina นั้นเป็นเรื่องอัศจรรย์เหลือเชื่อ เพราะในธรรมชาติจะหามุกที่มีขนาดใหญ่กว่า 8 มิลลิเมตรนั้นยากพอๆกับงมเข็มในมหาสมุทร กล่าวคือไข่มุกปกติจะมีขนาดประมาณ 3 มิลลิเมตรเท่านั้น 

มุกที่สวยงามสมบูรณ์แบบนั้นเปรียบเสมือนอุดมคติที่ยากจะเอื้อมถึง แต่มันก็ทำให้มนุษย์ธรรมดาอย่างเราอยากไขว่คว้า ด้วยเหตุนี้ จึงมีหลายคนพยายามคิดค้นหาวิธีการเพาะไข่มุกขึ้นมา  แต่ก็ไม่มีใครทำได้งดงามสมบูรณ์แบบและในปริมาณมากเท่ากับชายที่มีชื่อว่า โคอิจิ มิกิโมโตะ ในยุคที่ญี่ปุ่นเปิดประเทศและพยายามไล่ตามความเจริญของโลกตะวันตก มิกิโมโตะ ซึ่งบ้านขายก๋วยเตี๋ยวอยู่ที่โทบะริมทะเล ได้เห็นคนงมลงไปในทะเลเพื่อเก็บไข่มุกอยู่บ่อยๆ มันทำให้เขาฝันว่าอยากจะหาทางผลิตไข่มุกที่เพอร์เฟ็กต์ให้ได้มากๆ และอยากเห็นผู้หญิงทุกคนสวมใส่ไข่มุก เขาพยายามอยู่หลายปี ประสบความล้มเหลวอยู่บ่อยครั้ง แต่ในที่สุดเขาก็ได้พบความลับของธรรมชาติ 

หากคุณเคยได้ยินเรื่องเล่ากันว่าเม็ดทรายสามารถก่อให้เกิดไข่มุกได้นั้น ขอให้เข้าใจด้วยว่าหอยจะไม่หลั่งสารออกมาเคลือบสิ่งไม่มีชีวิต ไข่มุกเกิดขึ้นเมื่อเนื้อเยื่อปลายยอดชั้นนอกของหอยได้รับความเสียหายจากปรสิต เนื้อเยื่อนั้นจึงตอบสนองโดยการหลั่งน้ำมุกเข้าไปเคลือบสิ่งแปลกปลอมนั้นในชั้นของอะราโกไนต์ และสะสมถุงไข่มุกจนกระทั่งเติบโตขึ้นเป็นไข่มุก ไข่มุกเลี้ยง ซึ่งเป็นการเกิดไข่มุกโดยอาศัยการช่วยเหลือของมนุษย์ คือ การใส่ชิ้นส่วนทั้งเนื้อเยื่อจากตัวหอยหรือชิ้นส่วนกลมๆจากเปลือกหอย ลงไปในตัวหอยและปล่อยหอยนั้นกลับลงน้ำ จากนั้นถุงมุกจะก่อตัวขึ้น และแคลเซียมคาร์บอเนตจะตกตะกอนในรูปของน้ำมุก 

ความสำเร็จของมิกิโมโตะในครั้งนี้เกิดจากการทดลองทางวิทยาศาสตร์และความไม่ย่อท้อ ตอนที่ไข่มุกของเขาออกสู่ตลาดในยุค 1920s แม้จะถูกโจมตีจากคู่แข่งบ้าง แต่ในที่สุดเขายังทำให้ทั้งโลกยอมรับว่า cultured pearl หรือมุกเลี้ยง คือมุกจริง ไม่ได้มีองค์ประกอบทางเคมีที่แตกต่างไปจากมุกธรรมชาติแต่อย่างใด 

ประกายนวลชวนฝัน 

หากพูดถึงมุกในแง่ของการแต่งกายแล้ว  ในยุค 1920s สร้อยมุกเส้นยาวเรียบๆแบบ sautoir ดูจะเป็นที่นิยมอย่างมาก “ผู้หญิงจะขาดสร้อยมุกไม่ได้” โกโก ชาเนลกล่าว ดีไซเนอร์ผู้นี้ก็ชอบมุกและทำให้ทั้งโลกช็อกด้วยการผสมผสานของจริงเข้ากับของเทียม และยังใส่มุกในแบบแคชชวลเสียด้วย แต่ก็เพราะเธอ ทำให้ผู้หญิงหันมาชื่นชอบคอสตูมจิวเวลรี่และมุกเทียมที่ผลิตจากลูไซต์หรือแก้ว 

เหล่าคนดังหรือสไตล์ไอคอนก็หลงใหลมุก ลองนึกภาพ แจ๊กกี้ เคนเนดี้ กับสร้อยมุกสามสายเป็นเอกลักษณ์ หรือออเดรย์ เฮปเบิร์น ที่เสริมความเป็นเฟมินีนให้กับลุคผอมบางเหมือนเด็กหนุ่มด้วยมุกสักเส้นสองเส้น ขนาดมาริลีน มอนโร ซึ่งขับร้องบทเพลง ‘เพชรคือเพื่อนดีที่สุดของผู้หญิ’ง ก็ยังชอบสวมใส่มุกที่ได้รับจากโจ  ดีแมกจีโอ นักเล่นเบสบอลระดบซูเปอร์สตาร์ และอลิซาเบธ เทย์เลอร์ ผู้หลงรักจิวเวลรี่แบบหัวปักหัวปำ และเลือกที่จะเป็นเจ้าของเฉพาะอัญมณีที่ดีที่สุดเท่านั้นก็ยังหลงใหลมุก และมุกที่เธอครอบครองก็คือ La Peregrina สมัยศตวรรษที่ 16 และมีมูลค่าสูงถึง 11.8 ล้านดอลลาร์ 

เบียทริซ ชาดัวร์-แซมป์สัน นักประวัติศาสตร์อัญมณีได้กล่าวไว้เมื่อครั้งที่มีการจัดนิทรรศการเกี่ยวกับมุกขึ่นที่พิพิธภัณฑ์ วิกตอเรีย แอนด์ อัลเบิร์ตในลอนดอนว่า “มุกคือปรากฏการณ์ที่น่าทึ่งเนื่องจากเป็นที่ยอมรับทั่วโลก โลกตะวันตกและตะวันออกต่างก็สวมใส่ไข่มุกมานานหลายศตวรรษ และความนิยมนี้ก็ดูจะดำเนินต่อไป” แต่ด้วยตัวเลือกที่หลากหลายมากขึ้นในปัจจุบัน ทั้งมุกแท้ มุกเทียม รวมถึงมุมมองต่อมุกที่เปลี่ยนไป สามารถสวมใส่กับแฟชั่นได้ ความฝันของมิกิโมโตะที่ว่า “อยากให้ผู้หญิงทุกคนได้สวมสนร้อยมุก” ก็จะเป็นจริงขึ้นมาก็ได้ 

FACT FILES

-ไข่มุกสามารถพบหรือเพาะเลี้ยงได้ในน้ำจืดหรือน้ำเค็ม โดยมุกน้ำจืดนั้นนิยามเพาะในจีน ส่วนมุกน้ำเค็มนั้นมีทั้งมุกอะโกย่า และมุกตาฮิเตียนซึ่งมีสีดำ และมุกเซาธ์ซี 

-คุณภาพของมุกนั้น ดูได้จากขนาด รูปทรง สี และประกาย เนื่องจากมุกเกิดจากอินทรีย์ จึงมีวันสูญสลาย ความคงทนของมุกจึงคาดคะเนได้จากความหนาของสารชั้นมุก 

-บาโร้ก คือคำที่ใช้เรียกมุกรูปทรงแปลก ไม่สมมาตร ซึ่งส่วนใหญ่เป็นมุกน้ำจืด เนื่องจากหอยน้ำจืดมีขนาดเล็ก ไม่สามารถผลิตสารเคลือบชั้นมุกจนกลมได้ 

-นอกจากไข่มุกที่เกิดจากหอยมุกแล้ว ยังมีไข่มุกที่ไม่ได้เกิดจากสารเคลือบมุก แต่เกิดจากคาลไซต์ นั่นคือ ไข่มุกที่เรียกกันว่า conch pearl ซึ่งรูปทรงเป็นรูปไข่หายาก และ Melo Melo เฉดสีส้มอมเหลือง  

-ไข่มุกที่เป็นยอดปรารถนาก็คือ ไข่มุกอะบาโลน เนื่องจากเพาะเลี้ยงไม่ได้ พบได้ในธรรมชาติเท่านั้น